Η κοινωνική οικονομία παραμένει σχετικά άγνωστη στην Ελλάδα, παρόλο που έχει βρεθεί στην κορυφή της ατζέντας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σημαντικές χρηματοδοτικές γραμμές να ανοίγουν προς αυτή την κατεύθυνση. Τι είναι οι κοινωνικές επιχειρήσεις και πώς μπορούν να αποτελέσουν αντίδοτο στην κρίση;
Σε περίοδο μεγάλης οικονομικής κρίσης και ανέχειας, η κοινωνική οικονομία θα είναι εκείνος ο επιχειρησιακός βραχίονας που δύναται να μεταβάλλει τη δυσμενή οικονομική συγκυρία σε κάτι θετικό, σημείωνε το 1999 η αιτιολογική έκθεση του νόμου που αποτέλεσε το πρώτο πλαίσιο για τη σύσταση κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Προφητικό ή όχι; Δέκα χρόνια μετά, η χώρα μας μπήκε σε περίοδο κρίσης και παραμένει, όμως άγνωστη στους περισσότερους παραμένει και η κοινωνική επιχειρηματικότητα. Παρόλα αυτά, όπως σημειώνουν εκείνοι που γνωρίζουν, το παιχνίδι δεν έχει χαθεί ακόμα. Το θετικό διεθνές παράδειγμα δείχνει το δρόμο στις κοινωνικές επιχειρήσεις που βρίσκονται στην κορυφή της ατζέντας την Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα μπορούν θεωρητικά να προσελκύσουν ευρωπαϊκά κονδύλια, αν ξεπεραστούν τα γνωστά ελληνικά προβλήματα της άγνοιας, της γραφειοκρατίας αλλά και της απουσίας πολιτικής βούλησης και σχεδιασμού. Εν τω μεταξύ, μορφές κοινωνικής επιχειρηματικότητας αναδύονται σε όλη την Ελλάδα δίνοντας μικρότερες ή μεγαλύτερες απαντήσεις στα προβλήματα που γέννησε ή διόγκωσε η κρίση.
Η 22χρονη Ναταλία Κρίτσαλη είναι εκ των συνιδρυτών μιας κοινωνικής επιχείρησης που προωθεί την εθελοντική αιμοδοσία μέσω της γνωστής πλατφόρμας Bloode, ενώ ετοιμάζεται να ιδρύσει ακόμα μία που θα σχεδιάζει και εμπορεύεται ρούχα με τα έσοδα να διατίθενται σε φτωχές οικογένειες που έχουν χτυπηθεί από την κρίση. Σήμερα δηλώνει με σιγουριά και περηφάνια κοινωνική επιχειρηματίας, αλλά όταν ξεκίνησε πριν από ένα χρόνο με δύο συμφοιτητές της από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τα πράγματα δεν ήταν ξεκάθαρα μέσα της. «Αν με ρωτούσες “θέλεις να φτιάξεις μια επιχείρηση;” δεν θα μπορούσα να σου απαντήσω με σιγουριά» παραδέχεται μιλώντας στο WE του News247. «Σκεφτόμουν ότι αυτό που θέλω να κάνω είναι φιλανθρωπικό, αλλά θέλω να το κάνω για όλη μου τη ζωή, πώς θα το κάνω αν πρέπει να έχω μια άλλη δουλειά για να ζήσω; Δεν θέλω να μείνει το χόμπι που είχα ως φοιτήτρια, θέλω να το συνεχίσω, να μην χρειαστεί να το παρατήσω, άρα πρέπει να μπορώ να ζω από αυτό για να του αφοσιωθώ».
Κάπως έτσι και ταυτόχρονα παρακολουθώντας ένα πρόγραμμα για την κοινωνική επιχειρηματικότητα στο πανεπιστήμιο η Ναταλία συνειδητοποίησε τι είναι η κοινωνική επιχείρηση: «Είναι μια ιδιαίτερη μορφή επιχειρηματικότητας όπου ο οικονομικός και ο κοινωνικός σκοπός συνυπάρχουν. Προσπαθείς να πετύχεις τον κοινωνικό σου σκοπό, ενώ παράλληλα προσπαθείς να έχεις έσοδα, να έχεις εργαζόμενους που πληρώνεις και να είναι βιώσιμο αυτό που κάνεις σε βάθος χρόνου, να μπορείς να προσφέρεις αξία και υπηρεσίες στους πελάτες σου, που δεν είναι απαραίτητα η ίδια ομάδα με τους ευεργετούμενους. Στη δική μας περίπτωση, οι ευεργετούμενοι είναι οι εθελοντές αιμοδότες και οι ασθενείς. Για τους εθελοντές κάνουμε καλύτερη την εμπειρία τους όταν δίνουν αίμα, ενώ οι ασθενείς σαφέστατα βρίσκουν το αίμα που χρειάζονται. Ωστόσο δεν χρεώνουμε ούτε τους μεν ούτε τους δε» εξηγεί. Από πού όμως έχει έσοδα η Bloode;
«Οι πελάτες μας είναι εταιρίες, τις οποίες βοηθάμε να χτίσουν καλύτερα το πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και να εντάξουν σε αυτό κάποιες δράσεις που έχουν να κάνουν με την αιμοδοσία. Για παράδειγμα, τώρα σχεδιάζουμε μια δράση για extreme sports club. Για έναν ολόκληρο χρόνο θα πηγαίνουμε μαζί με ανθρώπους που κάνουν extreme sports, θα τραβάμε βίντεο, θα μιλάμε για την αιμοδοσία, τον καλό τρόπο ζωής, και θα γίνει μια καμπάνια στο youtube, όπου ουσιαστικά μέσα από το ταξίδι αυτών των ανθρώπων και την περιπέτεια, θα μαθαίνεις κάποιες αξίες για το πώς μπορείς να ζεις υγιεινά και να προσφέρεις».
Και καθώς η Bloode απαντά σε ένα πολύ συγκεκριμένο πρόβλημα (στην Ελλάδα αναζητούνται ετησίως 700.000 μονάδες αίματος και μόλις το 35% συλλέγεται από εθελοντές αιμοδότες, με αποτέλεσμα συχνά να καθυστερούν εγχειρήσεις -με άγνωστες επιπλοκές στην υγεία των ασθενών), η Ναταλία βλέπει προοπτική στην κοινωνική επιχειρηματικότητα εν γένει: «Στη Ελλάδα της κρίσης υπάρχουν τόσοι τομείς για να ασχοληθείς κανείς. Τώρα ξεκινούν πάρα πολλές κοινωνικές επιχειρήσεις που έχουν να κάνουν με τους νέους, την καταπολέμηση της ανεργίας, την εκπαίδευση, τον επαγγελματικό προσανατολισμό, το κομμάτι των προσφύγων, των αστέγων, το περιβάλλον και την αξιοποίηση των φυσικών πόρων, ενώ υπάρχουν και αρκετές δράσεις που βρίσκουν εργασία σε άτομα με ειδικές ανάγκες».
Στο εργαστήρι του Impact Hub στην Αθήνα, τέτοιες συνεργατικές πρωτοβουλίες από νέους ανθρώπους προκύπτουν διαρκώς. Πρόκειται για ένα διεθνές δίκτυο με παρουσία σε 70 χώρες που συνδέει 10.000 κοινωνικούς επιχειρηματίες από όλο τον κόσμο. Όπως μας εξηγεί η υπεύθυνη Επικοινωνίας, Λήδα Τσενέ, «το Impact Hub Athens υποστηρίζει την κοινωνική επιχειρηματικότητα σε όλα τα στάδια, από την ιδέα μέχρι το scaling, δηλαδή την επέκταση μιας ώριμης κοινωνικής επιχείρησης εκτός των τοπικών αγορών, μέσα από σεμινάρια, εκπαιδευτικές δράσεις και πρωτοβουλίες διασύνδεσης».
Συζητώντας μαζί της, το πρώτο ερώτημα που προκύπτει εύλογα είναι πώς μπορεί να γίνει βιώσιμη μια κοινωνική επιχείρηση σήμερα στην Ελλάδα και να αποκτήσει τέτοια κλίμακα που να έχει σοβαρό αντίκτυπο. «Η αλήθεια είναι ότι το θέμα της βιωσιμότητας καίει όχι μόνο τις κοινωνικές επιχειρήσεις αλλά όλες τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα» σημειώνει η κ. Τσενέ. «Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε στο Impact Ηub και είναι μια μεγάλη πρόκληση, είναι οι επιχειρήσεις να χτίζουν ένα επιχειρηματικό μοντέλο με διάρκεια. Τα τελευταία χρόνια με όλο αυτό το κύμα των start up, το μοντέλο ήταν: έχω μια καλή ιδέα, βγαίνω στη γύρα για χρηματοδότηση και όταν τελειώσουν τα χρήματα χάνεται το προϊόν και κλείνει η επιχείρηση. Το σημαντικό είναι να μπορείς να φτιάξεις ένα μοντέλο επιχειρηματικό που θα μπορεί να απαντά όχι μόνο στις ανάγκες της αγοράς που δραστηριοποιείσαι, αλλά και της ευρύτερης αγοράς, να μπορείς να αναπτύξεις το κοινό σου και την ίδια την υπηρεσία σου, να μεγαλώσει η εταιρία, να απασχολείς εργαζόμενους και να έχεις ένα σημαντικό αντίκτυπο».
Παρόλο που τα δείγματα δεν είναι πάντα ενθαρρυντικά, η Λήδα Τσενέ τονίζει πως υπάρχουν πολλά θετικά παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων που μεγαλώνουν και δημιουργούν συνεχώς νέες θέσεις εργασίας. Αναφέρει ενδεικτικά την πλατφόρμα Nannuka, που συνδέει παιδαγωγούς με γονείς που ψάχνουν ανθρώπους που μπορούν να απασχολήσουν δημιουργικά το παιδί τους. «Η Nannuka ανοίγει αυτή την περίοδο κι άλλες θέσεις εργασίες διότι ετοιμάζεται για επέκταση σε άλλη χώρα, ενώ συνεχώς αυξάνει τη ζήτηση και το χρόνο απασχόλησης των ανθρώπων που τη χρησιμοποιούν για να συνδεθούν με γονείς. Έχει συνδέσει περισσότερους από 2000 επαγγελματίες που ασχολούνται με το παιδί με γονείς και αυτό από μόνο του είναι θετικό δείγμα» σημειώνει η κυρία Τσενέ και προσθέτει το παράδειγμα της Αθηνά – Ελπίς, μιας κοινωνικής επιχείρησης που προσφέρει εργασία σε ψυχικά πάσχοντες και η οποία τώρα ετοιμάζεται να ανοίξει εστιατόριο στο κέντρο της Αθήνας, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας.
Όλα ξεκίνησαν από τα ψυχιατρεία, με παράδειγμα την Ιταλία
Οι πρώτες κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα ξεκίνησαν το 2000 με τη μορφή Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ) που λειτουργούν σαν φορείς ψυχικής Υγείας, ενώ παράλληλα δίνουν εργασία σε άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, βοηθώντας στην επανένταξή τους στην κοινωνία (ακολουθώντας ο επιτυχημένο παράδειγμα της Ιταλίας). Το 2011 ένας νέος νόμος θεσμοθέτησε τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚΟΙΝΣΕΠ) επεκτείνοντας τους ωφελούμενους από τους ψυχικά πάσχοντες σε όλες τις αδύναμες κοινωνικές ομάδες. «Εμείς ως ΚΟΙΣΠΕ αυτοδίκαια υπαγόμαστε στις ΚΟΙΝΣΕΠ» εξηγεί ο Νικόλαος Αβραάμ, πρόεδρος της Αθηνά – Ελπίς. «Διαλέξαμε συνειδητά την παροχή υπηρεσιών διότι δεν είχαμε το προφίλ να γίνουμε εταιρία έντασης κεφαλαίου, οπότε θέλαμε να πάμε σε ένταση εργασίας. Ξεκινήσαμε με τις υπηρεσίες καθαριότητας διότι αυτή ήταν μια πάγια ανάγκη, άρα θα μπορούσαμε διαρκώς να βρούμε πελάτες, δεν χρειάζεται υψηλό κεφάλαιο και μπορείς να στελεχώσεις τη δράση με λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας που δύνανται να εργαστούν σε μια τέτοια δράση. Πλέον έχουμε ένα φωτοτυπικό κέντρο, ένα κυλικείο σε μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων καθώς και υπηρεσίες catering και ετοιμάζουμε ένα πρότυπο για εμάς noodle bar στον Κεραμεικό.
»Πάντα η πλειοψηφία των εργαζομένων μας είναι λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας και όσο βλέπουμε ότι ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της εργασίας τόσο ανεβάζουμε το ποσοστό. Σήμερα έχουμε 28 εργαζόμενους εκ των οποίων οι 20 είναι από την ευπαθή κοινωνική ομάδα».
(Χαμόγελα μετά την υπογραφή σύμβασης για την παροχή υπηρεσιών καθαριότητας μεταξύ της Αθηνα-Ελπίς και των Γιατρών Χωρίς Σύνορα)
Ο κύριος Αβραάμ μας αναφέρει ως επιτυχημένο παράδειγμα και τον ΚΟΙΣΠΕ Νέοι Ορίζοντες στην Κέρκυρα. «Αριθμεί άνω των 100 εργαζομένων εκ των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία είναι λήπτες υπηρεσιών ψυχικής Υγείας. Έχει συνεργείο καθαριότητας, το καφέ στο νέο δημαρχιακό Μέγαρο, υπηρεσίες στάθμευσης, μαζικής εστίασης, αρτοποιείο / εργαστήριο άρτου και ζαχαροπλαστικής, ενώ έχει δημιουργήσει το δικό του περιβαλλοντικό πάρκο που καλλιεργεί λαχανικά και τα πουλά στην κοινότητα. Είναι πιθανότατα η μεγαλύτερη κοινωνική επιχείρηση στα Βαλκάνια».
Τα ελληνικά εμπόδια
Ο κύριος Αβραάμ τονίζει ότι παλιότερα οι κοινωνικές επιχειρήσεις είχαν κάποιες διευκολύνσεις και φοροαπαλλαγές που πλέον δεν ισχύουν. «Ράβουμε ένα πουλόβερ και μετά το ξηλώνουμε. Δεν υπάρχει σταθερό πλαίσιο μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται μια επιχείρηση, ποσό μάλλον μια κοινωνική επιχείρηση. Είναι το μετέωρο βήμα του πελαργού κάθε κίνηση».
Στην αστάθεια και την αβεβαιότητα ως ανασταλτικούς παράγοντες εστιάζει η Ναταλία Κρίτσαλη. «Τα εμπόδια είναι πολλά: νομικά, φορολογικά, γραφειοκρατία, κυρίως όμως η αστάθεια, η αβεβαιότητα, όπως και για όλες τις επιχειρήσεις. Εμείς όταν ξεκινήσαμε πέρυσι, μετά από λίγους μήνες ήρθαν τα capital control, για τρεις μήνες πάγωσαν όλα, κοιταζόμασταν μεταξύ μας, και το Σεπτέμβρη ξεκινήσαμε ουσιαστικά από το μηδέν. Παρόλα αυτά εδώ είμαστε. Θεωρώ ότι η κρίση δεν δημιουργεί μόνο προβλήματα, γεννά και ευκαιρίες, και όποιος θέλει πραγματικά και προσπαθεί βρίσκει λύσεις. Οι νέοι πρέπει να βάλουμε τα μυαλουδάκια μας να δουλέψουν περισσότερο» σημειώνει. Η ίδια και οι συνεργάτες της πάντως δεν τα πάνε άσχημα, έχουν σαρώσει τα βραβεία κοινωνικής επιχειρηματικότητας ενώ έχουν διασφαλίσει οικονομική υποστήριξη από μεγάλα ιδρύματα.
«Υπάρχει φιλανθρωπικό κεφάλαιο αλλά δεν έχει βρει τρόπο να διοχετευθεί σε μεγάλης έντασης κεφαλαίου κοινωνικές επιχειρήσεις, διότι δεν έχουμε τέτοιες στην Ελλάδα» σημειώνει από πλευρά του οΙωάννης Νασιούλας, διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής Οικονομίας στη Θεσσαλονίκη και Εμπειρογνώμων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Πολλές από τις πρωτοβουλίες που γίνονται είναι αξιόλογες αλλά πρέπει να δούμε λίγο και το θέμα της έντασης κεφαλαίου. Η κοινωνική οικονομία έχει μεγάλη δυναμική και μπορεί να απαντήσει ουσιαστικά στην οικονομική και κοινωνική κρίση που βιώνει η χώρα».
Για τον κύριο Νασιούλα, ο νόμος του 2011 για τις ΚΟΙΝΣΕΠ είναι περιοριστικός διότι προσδίδει έναν συγκεκριμένο νομικό τύπο στην κοινωνική επιχείρηση, αυτόν της συνεταιριστικής, γεγονός που είναι σε αναντιστοιχία με τον ορισμό της Κομισιόν, που αφορά σε επιχειρήσεις διαφόρων νομικών μορφών αρκεί να τηρούν συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. «Μία Ανώνυμος Eταιρία που διανέμει τα κέρδη της σε συσσίτια ή προσλαμβάνει κόσμο από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες είναι κοινωνική επιχείρηση σύμφωνα με το ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εμείς στην Ελλάδα εγκλωβιστήκαμε σε έναν συγκεκριμένο νομικό τύπο. Όμως αποκλείοντας μια ΑΕ ή μια ΕΠΕ κλείνουμε μια σημαντική χρηματοδοτική γραμμή. Πώς θα έρθει μια τράπεζα ή ένας κεφαλαιούχος να κάνει venture capital σε μια κοινωνική επιχείρηση εφόσον είναι συνεταιριστική και άρα προσωποπαγής;» διερωτάται.
Οι ευρωπαϊκές χρηματοδοτικές γραμμές, η κραταιά κοινωνική οικονομία και η ελληνική ανοησία
Ο Εμπειρογνώμων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εξηγεί ότι η Κομισιόν έχει ανοίξει γραμμές χρηματοδότησης πάρα πολύ σημαντικές στο ΕΣΠΑ αλλά και στον προϋπολογισμό που διαχειρίζονται οι γενικές διευθύνσεις. «Λαμβάνει όμως σαν ορισμό το δικό της ορισμό, που περιλαμβάνει και τα νέου τύπου ταμεία - τράπεζες που έχουν δημιουργηθεί αλλά και τις υφιστάμενες τράπεζες που δίνουν επενδυτική τραπεζική και προϊόντα μόνο σε κοινωνικές επιχειρήσεις ή σε ΜΚΟ. Αυτά όμως στην Ελλάδα δεν αναγνωρίζονται ως κοινωνικές επιχειρήσεις. Θα πρέπει η Ευρώπη να αλλάξει τον ορισμό της επειδή η Ελλάδα όρισε ως κοινωνική επιχείρηση μόνο την κοινωνική συνεταιριστική;» διερωτάται και πεοσθέτει: Κοινωνική επιχειρηματικότητα σημαίνει ότι δεν κάνω ξερή φιλανθρωπία, δεν μοιράζω δωρεάν προϊόντα αλλά προσφέρω και εργασία σε κόσμο, του δίνω την ευκαιρία να βγει από το σπίτι του, να καταρτιστεί, να αποκτήσει επαγγελματικές δραστηριότητες, συνεπώς κάνω δέκα καλά, όχι ένα. Γι’ αυτό η κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι η τοπ ατζέντα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Γιατί να αγοράσει η ΕΕ 100 κιλά ψωμί και να τα μοιράσει στους φτωχούς και να μην βάλει τους ίδιους να γίνουν ψωμάδες και φουρνάρηδες και να μάθουν τη δουλειά και να φάνε και το ψωμί; Είναι πολύ πρακτική και ουσιαστική ιδέα που εδώ μας διέφυγε διότι εδώ το πήραμε σχοινί κορδόνι με τον νομικό τύπο, με το υπουργείο, με την επιδότηση, με τα χαρτιά και με τη γνώριμη ελληνική ανοησία. Κι έτσι βουλώσαμε με τσιμέντο τη μόνη τρύπα από την οποία έχουμε χρήματα ενώ παράλληλα σφίξαμε τόσο πολύ το κανάλι της κοινωνικής επιχειρηματικότητας που δεν έχουμε κοινωνική επιχειρηματικότητα».
Συνέργειες και εξωστρέφεια
Παρά τη «γνώριμη ελληνική ανοησία», πίσω στο εργαστήρι του Impact Hub τα πράγματα είναι πιο αισιόδοξα. Η Ναταλία Κρίτσαλη βλέπει προοπτική σε συνέργειες μεταξύ των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και των παραδοσιακών επιχειρήσεων. «Είναι ένα μοντέλο που υπάρχει στο εξωτερικό και θα έπρεπε να υπάρχει και στην Ελλάδα, διότι έτσι μεγιστοποιείται το αποτέλεσμα και ο αντίκτυπος, όταν οι παραδοσιακές επιχειρήσεις απευθύνονται σε κοινωνικές επιχειρήσεις για να ενισχύσουν την κοινωνική εταιρική τους ευθύνη». Από πλευράς της, η Λήδα Τσενέ, παρόλο που αναγνωρίζει ότι ο νομικός συνεταιριστικός τύπος είναι περιοριστικός, τονίζει ότι η προοπτική δεν έχει να κάνει μόνο με το νόμο αλλά και με το πως εμείς ορίζουμε και αντιλαμβανόμαστε τι είναι κοινωνική επιχείρηση. «Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που τα κοινωνικά προβλήματα αυξάνονται και αυξάνεται και η ανάγκη για καινοτόμες λύσεις σε αυτά τα προβλήματα, οπότε η ευκαιρία για τους ανθρώπους εκείνους που έχουν μια ιδέα και ξεκινούν να την υλοποιήσουν είναι μεγάλη. Εκτός από την ανάγκη της ελληνικής αγοράς και κοινωνίας ας μην ξεχνάμε ότι η κοινωνική οικονομία είναι στο κέντρο της ατζέντας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα είναι σίγουρα για την επόμενη διετία. Επίσης πάρα πολλά ιδρύματα έχουν διάθεση να ενισχύσουν αυτή την κατεύθυνση και πάρα πολλές επιχειρήσεις επιζητούν να βρουν συνέργειες με κοινωνικούς επιχειρηματίες, προκειμένου να αυξήσουν και τον δικό τους αντίκτυπο αλλά και να στραφούν και στο κομμάτι της κοινωνικής καινοτομίας. Σιγά σιγά θα μεγαλώσει ο κύκλος αυτός των συνεργειών και θα δημιουργηθεί η κρίσιμη μάζα των ανθρώπων και των φορέων που πραγματικά θα έχουν έναν μετρήσιμο αντίκτυπο. Επιπλέον υπάρχει ενδιαφέρον από ομάδες που έρχονται στην Ελλάδα από το εξωτερικό, και αυτό είναι κάτι που πρέπει να εκμεταλλευτούμε, να διεκδικήσουμε κεφάλαια από έξω προς τα εμάς».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου