Επενδυτική ευκαιρία με προοπτική κέρδους, που παράλληλα εξασφαλίζει χρηματοδοτικές ενισχύσεις μέσω του νέου επενδυτικού νόμου, αποτελεί η παραγωγή αιθέριων ελαίων από τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά.
Η καλλιέργεια βοτάνων συνιστά σήμερα μία από τις πλέον διαδεδομένες εναλλακτικές προσοδοφόρες καλλιέργειες, αλλά η παραγωγή αιθέριων ελαίων από τα αρωματικά φυτά είναι αυτή που συμπληρώνει το παζλ μίας ολοκληρωμένης επένδυσης με τη σύσταση ουσιαστικά μίας πλήρως καθετοποιημένης μονάδας.
Ο παραγωγός ή η ομάδα παραγωγών που εγκαθιστά μια καθετοποιημένη μονάδα παραγωγής αρωματικών φυτών και αιθέριων ελαίων γίνεται συγχρόνως και επιχειρηματίας, γιατί σπάνια πλέον δίνει το πρωτογενές προϊόν του στον χονδρέμπορο σε χαμηλές τιμές.
Μάλιστα, με τον μηχανολογικό εξοπλισμό της μονάδας του ο παραγωγός δίνει πλέον υπεραξία στο προϊόν του, επιτυγχάνοντας πολύ υψηλότερες τιμές στις ξένες αγορές, εφόσον πληρούνται τα ποιοτικά κριτήρια που απαιτούνται.
Παράλληλα, όμως, η δημιουργία μονάδας παραγωγής αιθέριων ελαίων ενισχύεται πλέον και με επιδότηση μέσα από τον νέο επενδυτικό νόμο. Από τις 10 Ιουνίου 2013 είναι εν ισχύι ο νέος επενδυτικός νόμος 4146/2013 και μπορούν να υποβάλλονται επενδυτικές προτάσεις που αφορούν καλλιέργεια, παραγωγή, μεταποίηση αγροτικών προϊόντων. Συγκεκριμένα, για την επεξεργασία αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών προβλέπονται ενισχύσεις που ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης και την περιφέρεια φτάνουν μέχρι και το 50% της επιλέξιμης δαπάνης.
Οι περισσότερες χρήσεις των αιθέριων ελαίων αφορούν τα τρόφιμα ως αρωματικές ουσίες, τα αρώματα και τα φαρμακευτικά σκευάσματα για τα δραστικά συστατικά τους ή ως βελτιωτικά οσμής και γεύσης
Τα αιθέρια έλαια είναι μείγματα οργανικών ουσιών, που η σύνθεσή τους διαφέρει στα διάφορα είδη και ποικιλίες αρωματικών φυτών. Το άρωμα ενός αιθέριου ελαίου είναι μπορούμε να πούμε η τελική εκδήλωση όλων των συστατικών του, με αποτέλεσμα η παρουσία συστατικών που βρίσκονται σε ποσοστό πολύ μικρό, της τάξης του 1%, έχει σαν αποτέλεσμα τη μεταβολή της ουσίας του αρώματος.
Οι περισσότερες χρήσεις των αιθέριων ελαίων αφορούν τα τρόφιμα ως αρωματικές ουσίες, τα αρώματα και τα φαρμακευτικά σκευάσματα για τα δραστικά συστατικά τους ή ως βελτιωτικά οσμής και γεύσης.
Από πολύ παλιά τα αιθέρια έλαια κατείχαν μιία πολύ σημαντική θέση στη θεραπευτική για την αντιμετώπιση διαφόρων ασθενειών.
Οι αποδόσεις των αιθέριων ελαίων ανά στρέμμα σε ευρώ έχουν μεγάλο εύρος τιμών εξαιτίας των αυξομειώσεων των ποσοστών των διαφόρων συστατικών στο παραλαμβανόμενο αιθέριο έλαιο, που εξαρτώνται βασικά από το πολλαπλασιαστικό υλικό που έχει επιλεγεί προς καλλιέργεια (κυρίως από τις διαφορετικές ποικιλίες ειδών, των εδαφοκλιματολογικών συνθηκών, εάν οι εκτάσεις είναι ποτιστικές ή ξηρικές, της τεχνολογίας απόσταξης αλλά και άλλων παραγόντων).
Το κόστος εγκατάστασης ενός αποστακτηρίου
Ο ιδιαίτερα εξειδικευμένος εξοπλισμός έχει ένα κόστος της τάξης των 130.000 ευρώ, κύριο στοιχείο του οποίου είναι το ξηραντήριο, από το οποίο διέρχονται οι τόνοι της συγκομιζόμενης χορτόμαζας, και επιπλέον τα μηχανήματα κοπής, καθαρισμού, αποφύλλωσης, ταξινόμησης, διαλογής, συσκευασίας.
Το δε κόστος εγκατάστασης ενός αποστακτηρίου για την παραγωγή αιθέριων ελαίων ξεκινά από περίπου 80.000 ευρώ.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τους
Τα αιθέρια έλαια παραλαμβάνονται από τα αρωματικά φυτά με διάφορες μεθόδους. Η κάθε μέθοδος επιλέγεται αφού εξεταστούν διάφορα στοιχεία, όπως το είδος του φυτού αλλά και το τμήμα του φυτού που θα χρησιμοποιηθεί, η περιεκτικότητά του σε αιθέρια έλαια, η τιμή του αιθέριου ελαίου στην αγορά και η χημική του σύνθεση.
Η βασικότερη μέθοδος που χρησιμοποιείται για την παραλαβή των αιθέριων ελαίων είναι η απόσταξη. Η απόσταξη είναι η πιο απλή και η πλέον οικονομική μέθοδος και χρησιμοποιείται για την παραλαβή σχεδόν από όλα τα φαρμακευτικά φυτά.
Υδραπόσταξη
Είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται από πολύ παλιά από τους αγρότες για την παραγωγή αιθέριων ελαίων. Επειδή όμως έχει πολλά μειονεκτήματα, σήμερα δεν έχει μεγάλη εφαρμογή.
Η βάση της μεθόδου στηρίζεται στην τοποθέτηση του φυτικού υλικού στον άμβυκα (καζάνι) που περιέχει νερό. Η θέρμανση του άμβυκα γίνεται με διάφορους τρόπους, όπως είναι με φωτιά κάτω από τη βάση του ή με ατμό που κυκλοφορεί ανάμεσα στα τοιχώματά του ή σε σωληνώσεις που βρίσκονται στον πάτο του.
Το φυτικό υλικό αναμειγνύεται με το νερό. Με αυτήν τη μέθοδο αποστάζονται άνθη, καρποί, πέταλα, ρίζες, κ.λπ. Στο επάνω μέρος, μετά την πλήρωση του άμβυκα, μένει ένας κενός χώρος ώστε να συγκεντρώνεται εκεί ο ατμός.
Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι:
- Απλή μέθοδος, μικρό κόστος εγκατάστασης.
- Μεταφέρεται εύκολα ο αποστακτήρας.
- Κατάλληλη μέθοδος για τριμμένους καρπούς και ρίζες.
Τα μειονεκτήματα της μεθόδου είναι:
- Απαιτεί μεγαλύτερο χρόνο από τις άλλες μεθόδους.
- Εχει μικρότερη απόδοση σε αιθέριο έλαιο σε σχέση με τις άλλες μεθόδους.
- Παράγεται αιθέριο έλαιο κατώτερης ποιότητας.
Υδρο-ατμο-απόσταξη
Η μέθοδος αυτή είναι βελτιωμένη έκδοση της προηγούμενης μεθόδου και χρησιμοποιείται σε μικρές επιχειρήσεις. Στην περίπτωση αυτή το φυτικό υλικό δεν έρχεται σε άμεση επαφή με το νερό, επειδή τοποθετείται σε ένα πλέγμα που βρίσκεται επάνω από την επιφάνεια του νερού. Η θέρμανση του νερού γίνεται με τους ίδιους τρόπους που θερμαίνεται στην προηγούμενη μέθοδο.
Η μέθοδος αυτή σε σχέση με την υδραπόσταξη, πλεονεκτεί στα εξής σημεία:
- Παράγεται καλύτερης ποιότητας αιθέριο έλαιο.
- Καταναλώνονται μικρότερες ποσότητες καυσίμων.
Με υδρατμούς
Η μέθοδος αυτή είναι πιο σύγχρονη, μοιάζει με την προηγούμενη και χρησιμοποιείται σε ευρεία κλίμακα από βιομηχανίες για μεγάλες παραγωγές.
Η διαφορά με την προηγούμενη μέθοδο είναι ότι δεν υπάρχει νερό στον πυθμένα του άμβυκα.
Ο ατμός παράγεται σε ειδικό ατμολέβητα και εισάγεται υπό πίεση στον άμβυκα από μία σωλήνωση που βρίσκεται στον πυθμένα του άμβυκα και η οποία φέρει πολλές οπές.
Τα πλεονεκτήματα της συγκεκριμένης μεθόδου είναι:
- Δίνει αιθέριο έλαιο καλύτερης ποιότητας σε σχέση με τις προηγούμενες μεθόδους.
- Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για επεξεργασία μεγάλου όγκου φυτικού υλικού.
- Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για όλα τα είδη φυτικού υλικού, εκτός από τα άνθη και τα κονιορτοποιημένα υλικά.
Ο εξοπλισμός που απαιτείται
Το πιο σύγχρονο είδος απόσταξης είναι με τους υδρατμούς. Το είδος αυτό αποτελείται από τα εξής τμήματα: ατμολέβητα, άμβυκα απόσταξης, ψυκτήρα, δοχείο διαχωρισμού.
Ατμολέβητας: Είναι το τμήμα που παράγεται ο ατμός που τροφοδοτεί τον άμβυκα, με αποτέλεσμα στην πορεία του ανάμεσα από το φυτικό υλικό να παρασύρει τα αιθέρια έλαια. Η θέρμανσή του γίνεται με καυσόξυλα, ή μαζούτ, ή πετρέλαιο. Το μέγεθος του εξαρτάται από την ποσότητα, αλλά και το είδος και την κατάσταση του φυτικού υλικού που αποστάζεται. Σαν παράδειγμα η μέντα, για κάθε κιλό αιθέριου ελαίου που αποστάζεται απαιτεί διαφορετικές ποσότητες ατμού.
Για χλωρό χόρτο: 250-300 κιλά
Για ημίξηρο χόρτο: 60-80 κιλά
Για ξηρό: 30-40 κιλά
Για τον υπολογισμό αυτό της ποσότητας του ατμού, η μέση περιεκτικότητα ορισμένων αρωματικών φυτών σε αιθέριο έλαιο είναι:
Αρμπαρόριζα (χλωρή): 0,20%
Ρίγανη (ξηρή): 3,15%
Δενδρολίβανο (ξηρό): 1,95%
Φασκόμηλο (άνθη ξηρά): 1,00%
Φασκόμηλο (φύλλα ξηρά): 1,90%
Θυμάρι (ξηρό): 3,40%
Δάφνη (φύλλα ξηρά): 2,75%
Αμβυκας: Είναι το κύριο τμήμα του αποστακτικού συγκροτήματος μέσα στο οποίο μπαίνει το φυτικό υλικό της απόσταξης.
Στην πράξη μεγάλης χωρητικότητας άμβυκες χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις απόσταξης φυτών με μεγάλη φυτική μάζα και μικρή περιεκτικότητα σε αιθέριο έλαιο.
Για μικρές ποσότητες χρησιμοποιούνται άμβυκες των 500-1.000 λίτρων. Για μεγαλύτερες ποσότητες μπορεί να υπάρχουν συστοιχίες αμβύκων των 2.000-4.000 λίτρων.
Στην περίπτωση της μέντας γίνεται ο εξής υπολογισμός:
α) Το βάρος του χλωρού χόρτου που χρειάζεται για να γεμίσει ο άμβυκας ανέρχεται στο 30-35% της περιεκτικότητάς του, δηλαδή άμβυκας χωρητικότητας 2.000 λίτρων γεμίζει με 600-700 κιλά χλωρού χόρτου μέντας.
β) Η διάρκεια της απόσταξης με υδρατμό ανέρχεται σε 2-2,5 ώρες.
Το καλύτερο σχήμα άμβυκα είναι ο κυλινδρικός. Σε ημικινητά αποστακτικά συγκροτήματα χρησιμοποιούνται με καλά αποτελέσματα οι ορθογώνιοι εξαεδρικοί άμβυκες. Το καλύτερο υλικό για τους άμβυκες είναι ο ανοξείδωτος χάλυβας.
Ψυκτήρας: Είναι ο μηχανισμός με τον οποίο υγροποιείται ο ατμός. Η υγροποίηση γίνεται με ψύξη.
Δοχείο διαχωρισμού: Στο τμήμα αυτό γίνεται ο διαχωρισμός του αιθέριου ελαίου και του νερού. Το αιθέριο έλαιο, επειδή συνήθως είναι ελαφρύτερο από το νερό, συγκεντρώνεται στο επάνω μέρος του δοχείου, ενώ το νερό εξέρχεται διαρκώς από το κατώτερο μέρος του δοχείου.
Με ποιους τρόπους γίνεται η απόσταξη
Η απόσταξη μπορεί να γίνει σε διαφορετικές ατμοσφαιρικές πιέσεις:
- Με ατμοσφαιρική πίεση: Είναι ο πιο συχνός τρόπος απόσταξης.
- Με μειωμένη πίεση: Είναι καλύτερος τρόπος επειδή δεν αλλοιώνονται τα συστατικά των αιθέριων ελαίων. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις παραγωγής αιθέριων ελαίων μεγάλης αξίας και τα οποία είναι ευπαθή στις υψηλές θερμοκρασίες. Η μείωση της πίεσης γίνεται με αντλίες κενού.
- Με υψηλή πίεση: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί απόσταξη υπό υψηλή πίεση. Η μέθοδος χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που θέλουμε να αποστάξουμε ρίζες, σπέρματα, φύλλα πεύκου κ.λπ. Η πίεση που επικρατεί στον άμβυκα είναι δύο ατμόσφαιρες.
Ταχύτητα απόσταξης
Με τον όρο ταχύτητα απόσταξης εννοούμε την ποσότητα του αιθέριου ελαίου που παράγεται στη μονάδα του χρόνου. Αυτή εξαρτάται από το μέγεθος του καζανιού, την ποσότητα του ατμού που παράγεται ή εισάγεται στον καζάνι (άμβυκα), το είδος του φυτικού υλικού. Η ποσότητα του αποστάγματος υπολογίζεται σε κιλά/ώρα/m2.
Η διάρκεια της απόσταξης διαρκεί 1-3 ώρες.
Η ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ
Θα πρέπει τα αιθέρια έλαια να διατηρούνται σε κατάλληλες συνθήκες περιβάλλοντος, επειδή υφίστανται αλλοιώσεις με αποτέλεσμα να καταστρέφεται η ποιότητά τους. Οι παράγοντες που επιδρούν είναι:
- Θερμοκρασία: Πρέπει να βρίσκεται μερικούς βαθμούς επάνω από το μηδέν.
- Φως: πρέπει να διατηρούνται σε αδιαφανή δοχεία επειδή το φως επιδρά με αρνητικές επιπτώσεις.
- Νερό: πριν από την αποθήκευση υφίστανται αφυδάτωση (ξήρανση). Συνήθως γίνεται με τη χρησιμοποίηση χημικών ουσιών, όπως του θειικού νατρίου, του θειικού μαγνησίου κ.λπ.
- Αέρας: πρέπει τα δοχεία να γεμίζουν τελείως ώστε να αποφεύγεται η αρνητική επίπτωση του αέρα.
- Δοχεία αποθήκευσης: κατάλληλα είναι τα γυάλινα δοχεία ή τα μεταλλικά από ανοξείδωτο χάλυβα. Να αποφεύγονται τα πλαστικά ή ξύλινα.
ΠΟΥ ΘΑ ΑΠΕΥΘΥΝΘΩ
Κάσσανδρος Γάτσιος, Γεωπόνος - Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εταιρεία SYMAGRO, Επιστημονικό & Τεχνολογικό Πάρκο Ηπείρου. Τηλ. 6944846475 26510-07653 FAX: 26510-07674 info@symagro.com