Σημαντικά συμπεράσματα για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2012-13 προκύπτουν από έκθεση του ΙΟΒΕ, στο πλαίσιο έρευνας που πραγματοποιείται καθώς το ΙΟΒΕ είναι εταίρος του ερευνητικού προγράμματος του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας (Global Entrepreneurship Monitor: GEM). Στην έρευνα παρουσιάζεται η πορεία επιμέρους επιχειρηματικών δεικτών που αναδεικνύει επιμέρους ζητήματα του επιχειρείν στην χώρα μας.
Ειδικότερα, ο πρώτος δείκτης είναι η «επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων» και αποτελεί το ποσοστό του πληθυσμού κάθε χώρας, ηλικίας 18-64 ετών, το οποίο βρισκόταν στη φάση εκκίνησης μιας νέας επιχειρηματικής πρωτοβουλίας.
Στην Ελλάδα, το ποσοστό του πληθυσμού που βρισκόταν σε φάση εκκίνησης επιχειρηματικής δραστηριότητας το 2012 ήταν 6,5%. Το ποσοστό αυτό είναι σημαντικά χαμηλότερο από το 8% που είχε καταγραφεί το προηγούμενο έτος. Έτσι, ενώ το 2011 η Ελλάδα κατατασσόταν στην 4η υψηλότερη θέση ανάμεσα στις χώρες καινοτομίας , το 2012 βρίσκεται στην 12η θέση.
Προφανώς, η πτώση του δείκτη δεν είναι άσχετη από τη δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα, καθώς η ύφεση συρρικνώνει τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που θεωρούνται βιώσιμες. Μάλιστα, τα πρώτα στοιχεία από την έρευνα του 2013 καταγράφουν μια περαιτέρω πτώση του δείκτη στο 5,5%. Ωστόσο, ακόμα και με αυτή την πτώση το 2012 ο δείκτης για την Ελλάδα βρίσκεται κάπου στο μέσο της κατάταξης ανάμεσα στις χώρες καινοτομίας. Εκτός της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων, η έρευνα καταγράφει και άλλες κατηγορίες επιχειρηματιών όπως οι «καθιερωμένοι» -το εγχείρημα των οποίων έχει ξεπεράσει την ηλικία των 3,5 ετών- και βεβαίως την συνολική επιχειρηματικότητα σε κάθε χώρα.
Το εντυπωσιακό εύρημα εδώ αφορά την καθιερωμένη επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα. Με ποσοστό 12,3%, η χώρα μας καταγράφει την υψηλότερη επίδοση ανάμεσα στις χώρες καινοτομίας. Ας σημειωθεί δε ότι το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο ακόμα και από τον μέσο όρο των χωρών της ομάδας Α (οι οικονομίες των οποίων βασίζονται στην εκμετάλλευση πρωτογενών συντελεστών παραγωγής). Μολονότι λοιπόν το 2012 ήταν το χειρότερο έτος της ύφεσης στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και την ανεργία, η δομή της ελληνικής οικονομίας ως βασιζόμενης στη μικρή επιχείρηση δεν μεταβάλλεται. Η χώρα μας ήταν λοιπόν και παραμένει οικονομία μικροεπιχειρηματιών.
Κίνητρα επιχειρηματικής δραστηριότητας
Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος του GEM γίνεται διάκριση ανάμεσα σε δύο τύπους επιχειρηματικότητας, ανάλογα με τα κίνητρα τα οποία κινητοποιούν την απόφαση του ατόμου να εισέλθει στον επιχειρηματικό στίβο: Η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας, που αναφέρεται στο κίνητρο της αξιοποίησης μιας πραγματικής επιχειρηματικής ευκαιρίας και η επιχειρηματικότητα ανάγκης, όπου το άτομο ωθείται στην ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας λόγω έλλειψης άλλων επιλογών εργασίας.
Είναι σημαντικό να εξεταστεί η εξέλιξη της σχέσης επιχειρηματικότητας ανάγκης και ευκαιρίας στην Ελλάδα διαχρονικά, έτσι ώστε να διαφανεί ο τρόπος με τον οποίο η ύφεση έχει επιδράσει σε αυτήν. Είναι σαφής η διαφορά της τάσης στα χρόνια πριν και μετά την κρίση. Στην πρώτη περίοδο, το ποσοστό των επιχειρηματιών που δήλωναν ως βασικό κίνητρο την ανάγκη μειωνόταν σταθερά με τον πάροδο των ετών. Αντίθετα, από το 2008 η τάση αυτή διακόπτεται απότομα, καθώς σχεδόν τρεις στους δέκα επιχειρηματίες ομολογούν ότι στράφηκαν στον επιχειρηματικό στίβο για λόγους ανάγκης.
Έχει ενδιαφέρον ότι το ποσοστό αυτό παραμένει σχετικά σταθερό καθ' όλη την τελευταία πενταετία. Αυτό σημαίνει ότι, όσο και αν βαθαίνει η ύφεση, το ποσοστό εκείνων που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά κινητοποιούμενοι από την ύπαρξη πραγματικών επιχειρηματικών ευκαιριών παραμένει σαφώς υψηλότερο.
Κλαδική κατανομή επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων
Σε όλες τις χώρες του κόσμου, ο κλάδος στον οποίο κατευθύνεται η πλειονότητα των νέων εγχειρημάτων είναι η παροχή προϊόντων και υπηρεσιών προς τον τελικό καταναλωτή. Ωστόσο, αυτό που διαφοροποιεί αποφασιστικά τις χώρες καινοτομίας από τι άλλες δύο ομάδες χωρών είναι ο δείκτης που αφορά τον κλάδο παροχής υπηρεσιών προς επιχειρήσεις, καθώς στις χώρες καινοτομίας είναι σταθερά υψηλότερος.
Στην Ελλάδα, το 2012 πάνω από το 50% των νέων εγχειρημάτων κατευθύνονταν στην διάθεση προϊόντων και υπηρεσιών στον τελικό καταναλωτή. Ο δείκτης αυτός ήταν διαχρονικά υψηλός στη χώρα μας, αλλά έχει μειωθεί σημαντικά την περίοδο της κρίσης λόγω της μεγάλης κάμψης της καταναλωτικής ζήτησης. Αυτό λοιπόν που πρέπει να διερευνηθεί διεξοδικότερα είναι η επίδοση της χώρας στον τομέα υπηρεσιών προς επιχειρήσεις.
Η διαχρονική εξέλιξη της κλαδικής κατανομής των νέων εγχειρημάτων στην Ελλάδα αναδεικνύει τη σοβαρή αναδιάρθρωση που εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια. Από τη μία πλευρά, φαίνεται καθαρά η μείωση του ποσοστού των νέων εγχειρημάτων που απευθύνονται στον τελικό καταναλωτή τα χρόνια της κρίσης. Από την άλλη πλευρά, την ίδια περίοδο παρατηρείται άνοδος του ποσοστού των νέων εγχειρημάτων που προσφέρουν υπηρεσίες προς επιχειρήσεις, κάτι που ωθεί το σχετικό δείκτη κοντύτερα στο μέσο όρο των χωρών καινοτομίας. Η κρίση φαίνεται λοιπόν ότι έχει θέσει σε κίνηση διαδικασίες αναδιάρθρωσης, ακόμα και σε αυτό το επίπεδο της μικρής επιχειρηματικότητας.
Διακοπή επιχειρηματικής δραστηριότητας
Το ποσοστό λοιπόν των Ελλήνων που δήλωναν το 2012 ότι διέκοψαν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα το προηγούμενο δωδεκάμηνο ήταν 2,4%, σημαντικά χαμηλότερο από το 3% που είχε καταγραφεί το 2011. Παρ' όλη λοιπόν την ύφεση στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία, το ποσοστό διακοπής επιχειρηματικής δραστηριότητας δεν φαίνεται ιδιαίτερα υψηλό.
Ωστόσο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λόγοι για τους οποίους κάποιοι Έλληνες επιχειρηματίες διέκοψαν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Όπως και το προηγούμενο έτος, ο βασικός λόγος κρίνεται ότι είναι η έλλειψη κερδοφορίας.
Σε αντίθεση με τις άλλες χώρες καινοτομίας, όπου τον ίδιο λόγο επικαλείται το 28,6% (μέσος όρος των χωρών καινοτομίας) όσων διέκοψαν τη δραστηριότητά τους, στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει στο 48,9%. Από την άλλη πλευρά, στην Ελλάδα μόνο το 6,6% επικαλείται προβλήματα χρηματοδότησης, ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος των χωρών καινοτομίας είναι 10,9%.
Προφανώς, τα ευρήματα αυτά δεν υπονοούν ότι το πρόβλημα της χρηματοδότησης δεν είναι οξύ για τους Έλληνες επιχειρηματίες, αλλά μάλλον αποκαλύπτουν ότι το μεγαλύτερο ακόμα πρόβλημα είναι η ύφεση και άρα η έλλειψη κερδοφορίας. Αυτό φαίνεται να υποδηλώνεται επίσης από το τεράστιο ποσοστό (37,3%) των Ελλήνων που δηλώνουν τη συνταξιοδότηση ως βασικό λόγο της εγκατάλειψης του επιχειρηματικού στίβου (6,8% ο μέσος όρος στις χώρες καινοτομίας). Πρόκειται για μαζική έξοδο από την επιχειρηματική σταδιοδρομία, η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά μόνο από την υπόθεση ότι βλέπουν πολύ αρνητικές προοπτικές για την επιχείρησή τους και έτσι προτιμούν την ασφάλεια της σύνταξης.
Αντιλήψεις σχετικά με την επιχειρηματική δραστηριότητα
Τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν παραπάνω αντανακλούν μια μάλλον αρνητική εικόνα για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, όπως είναι άλλωστε αναμενόμενο με δεδομένη τη βαθιά κρίση που μαστίζει τη χώρα. Ωστόσο, υπάρχουν δύο ενδιαφέροντα ευρήματα, τα οποία φαίνεται πως υποδηλώνουν την αρχή μιας μεταστροφής του κλίματος. Το πρώτο αφορά το κατά πόσον οι πολίτες θεωρούν πως θα υπάρξουν επιχειρηματικές ευκαιρίες στον περίγυρό τους κατά το επόμενο εξάμηνο. Με 12,9% η Ελλάδα καταγράφει μια από τις χαμηλότερες επιδόσεις παγκοσμίως.
Ωστόσο, σημαντικά συμπεράσματα για την Ελλάδα εξάγονται από την απεικόνιση της εξέλιξης του δείκτη καθ' όλα τα έτη ελληνικής συμμετοχής στο ερευνητικό πρόγραμμα του GEM.
Η σταθερή πτώση του δείκτη μεταξύ 2008 και 2011 δικαιολογείται προφανώς από τη μεγάλη ύφεση στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία αυτό το χρονικό διάστημα. Ωστόσο, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η επίδοση του 2012, καθώς φαίνεται να υποδηλώνει μια σαφή αντιστροφή της πτωτικής τάσης. Το ποσοστό λοιπόν των Ελλήνων που δήλωναν το 2012 ότι βλέπουν επιχειρηματικές ευκαιρίες το επόμενο εξάμηνο ήταν 12,9%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2011 ήταν 10,9%. Το εύρημα αυτό ταιριάζει απόλυτα με μια τάση που είχε ήδη διαφανεί από το προηγούμενο έτος. Ενώ μειωνόταν το ποσοστό εκείνων που έβλεπαν επιχειρηματικές ευκαιρίες, όταν ετίθετο το ερώτημα κατά πόσο προσδοκούν περισσότερες ευκαιρίες για το 2012 σε σύγκριση με το 2011, πάνω από δύο στα τρία άτομα απαντούσαν θετικά. Σε συνδυασμό τα δύο ευρήματα φαίνεται λοιπόν ότι διαγράφουν μια τάση ανάκαμψης της οικονομίας, καθώς περισσότερα άτομα από ό,τι στο παρελθόν διαπιστώνουν ότι υπάρχουν επιχειρηματικές ευκαιρίες γύρω τους.
Το δεύτερο ενδιαφέρον εύρημα είναι οι απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα κατά πόσο οι πολίτες εκτιμούν ότι η είσοδος στον επιχειρηματικό στίβο συνιστά μια καλή επιλογή σταδιοδρομίας. Και εδώ είναι βέβαια προφανής η σταθερή πτώση του δείκτη μετά το 2008, την περίοδο της κρίσης δηλαδή. Καθώς η οικονομία συρρικνωνόταν, όλο και λιγότερα άτομα εκτιμούσαν ότι η επιχειρηματική δραστηριοποίηση θα ήταν σε θέση να εξασφαλίσει στον επιχειρούντα υψηλότερο εισόδημα, εργασιακή ασφάλεια και ανεξαρτησία, όλα δηλαδή τα θεωρούμενα ως θετικά επακόλουθα της επιχειρηματικότητας ως επαγγελματικής επιλογής. Ωστόσο, και εδώ έχει ενδιαφέρον η επίδοση του δείκτη κατά το 2012. Το 64,4% του δείγματος απαντά ότι η επιχειρηματικότητα είναι καλή επιλογή σταδιοδρομίας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2011 ήταν μόνο 61%. Η αύξηση αυτή υποδηλώνει μια θετικότερη εκτίμηση για τις προοπτικές βιωσιμότητας νέων εγχειρημάτων σε σύγκριση με το παρελθόν, άρα την εκτίμηση ότι οι προοπτικές της οικονομίας αναμένεται να βελτιωθούν.
ΕΞΠΡΕΣ
