Εσωτερικός έλεγχος και τραπεζικές επιχειρήσεις

Της Βασιλικής Μελέτη

Στέλεχος Διεύθυνσης Δικτύου ATEbank 

Το έντονα ανταγωνιστικό και σύνθετο πεδίο, εντός του οποίου οι σύγχρονες επιχειρήσεις λειτουργούν, οι πάσης φύσεως κίνδυνοι που το περιβάλλον αλλά και η ίδια η λειτουργία μιας επιχείρησης συνεπάγονται, οδηγούν τις διοικήσεις των επιχειρήσεων στην αναζήτηση μεθόδων που θα συντελέσουν στη θωράκιση και εξασφάλιση της επιχείρησης έναντι σε κάθε είδους απειλές. Οι ραγδαίες εξελίξεις σε τοπικό-περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, οι εξαγορές και οι συγχωνεύσεις των επιχειρήσεων, οι ασταθείς οικονομικές συνθήκες, οι νέες τεχνολογίες και γενικότερα οι σύγχρονες προκλήσεις δημιουργούν μια νέα πολύπλοκη πραγματικότητα, γεγονός που προβληματίζει τις διοικήσεις των επιχειρήσεων και τις φέρνει αντιμέτωπες με το νέο περιβάλλον που αναπτύσσεται, αναζητώντας λύσεις μέσω νέων τρόπων άσκησης διοίκησης. Στο πλέγμα των συνεχόμενων αυτών αλλαγών, χιλιάδες κίνδυνοι απειλούν την επίτευξη των εταιρικών στόχων. Και αυτό συμβαίνει, καθώς οι εταιρείες καλούνται να αντιμετωπίσουν σειρά κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων και των οικονομικών, που υποχρεώνουν μια από τις σημαντικές τους διαδικασίες για την αντιμετώπιση τέτοιων εξαιρετικών καταστάσεων, δηλαδή εκείνη του εσωτερικού ελέγχου, να μεταλλάσσεται, προκειμένου να προσαρμόζεται στις εξελίξεις και να ανταποκρίνεται πλήρως στις απαιτήσεις του επιχειρησιακού περιβάλλοντος. Ο εσωτερικός έλεγχος αξιολογεί και καταγράφει τις εσωτερικές διαδικασίες στην πράξη, επισημαίνει αδυναμίες και αποκλίσεις του συστήματος, παρέχει συμβουλές και προτείνει προσαρμογές.

Σκοπός του εσωτερικού ελέγχου είναι η συμβολή του στην ανάπτυξη και εμπέδωση της εταιρικής κουλτούρας μεταξύ των τμημάτων και των στελεχών της εταιρείας και η προσαρμογή της εταιρείας στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Ουσιαστικά λοιπόν, πρόκειται για ένα μηχανισμό επιτήρησης της εφαρμογής των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης, συμβάλλοντας, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, στην προστασία της εταιρείας και στη διασφάλιση των συμφερόντων των μετόχων της. Αποστολή του εσωτερικού ελέγχου είναι να βοηθήσει τις διοικήσεις όσον αφορά την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση όλων των δυνητικών κινδύνων που περιβάλλουν τις επιχειρήσεις. Οι εταιρείες, μέσω της αποτελεσματικής διεξαγωγής του εσωτερικού ελέγχου, έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν και να προσθέσουν μεγαλύτερη αξία, αξιοποιώντας τις χρήσιμες διαπιστώσεις που προκύπτουν μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, προβάλλει ως επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης σύγχρονων πλαισίων εσωτερικού ελέγχου, που συμβάλλουν σημαντικά στην επίτευξη των εταιρικών στόχων, τη δημιουργία ενός ισχυρού περιβάλλοντος εσωτερικού ελέγχου, την εταιρική διακυβέρνηση, την αξιοπιστία των χρηματοοικονομικών αναφορών και των στοιχείων που παρουσιάζονται στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις, τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των δραστηριοτήτων της σύγχρονης επιχείρησης, και εν τέλει την αποτροπή του ενδεχόμενου εταιρικής απάτης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις αποκτούν δύναμη και ισχύ και έχουν τη δυνατότητα να καταστούν περισσότερο ικανές στην άντληση πρόσθετων πόρων για νέες επενδυτικές δραστηριότητες, με στόχο την περαιτέρω ανάπτυξή τους.

Η ανυπαρξία ενός υγιούς συστήματος εσωτερικού ελέγχου μπορεί να αποβεί επώδυνη και καταστρεπτική για οποιονδήποτε οικονομικό οργανισμό, ανεξάρτητα από το μέγεθος του, την αγορά στην οποία δραστηριοποιείται και τα στελέχη που τον διοικούν. Γι’ αυτό λοιπόν επιβάλλεται η απόρριψη όλων των παλαιών αντιλήψεων και νοοτροπιών, οι οποίες παραμένουν προσκολλημένες στα παρωχημένα και άκαιρα πρότυπα ελέγχων της απλής διαχείρισης, και εκείνο που κρίνεται αναγκαίο είναι η πλήρης επιστημονική εφαρμογή των νέων συστημάτων που καθιερώνουν την ελεγκτική διαδικασία και την παρουσιάζουν ως διέξοδο στην αντιμετώπιση των σύγχρονων κινδύνων οι οποίοι χαρακτηρίζονται από αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Επιπροσθέτως, ο ρόλος του σύγχρονου εσωτερικού ελέγχου έχει αλλάξει δραστικά τα τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσμα των διεθνών οικονομικών σκανδάλων και των χρεοκοπιών μεγάλων επιχειρήσεων. Αυτά τα προβλήματα είχαν αντίκτυπο, όχι μόνο στις ίδιες τις επιχειρήσεις και τους συμμέτοχους τους, αλλά επηρέασαν εν γένει την εμπιστοσύνη του επενδυτικού κοινού ως προς την ορθολογική διαχείριση των επιχειρήσεων στις οποίες επένδυαν. Ο ρόλος της λειτουργίας αυτής καθιστά τον εσωτερικό έλεγχο αναγκαίο εργαλείο διοίκησης, που συμβάλλει με το δικό του τρόπο στην αποτροπή προκλήσεων και στη βιωσιμότητα της επιχείρησης. Ο εσωτερικός έλεγχος, λόγω της δυναμικής που τον διακρίνει, καθώς και με τις αναβαθμισμένες υπηρεσίες που προσφέρει, είναι αναγκαία συνθήκη για τη μετάβαση μιας επιχείρησης από το παραδοσιακό στο σύγχρονο μοντέλο διοίκησης. Είναι το όχημα, με το οποίο μια επιχείρηση θα θωρακιστεί ενάντια σε όλους τους κινδύνους που καλείται να αντιμετωπίσει στη σημερινή εποχή. Με την ανάλογη μάλιστα υποστήριξη από τη διοίκηση, μπορεί να συνεισφέρει στον εντοπισμό αφανών προβλημάτων και να βοηθήσει ακολούθως στην εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης. Έτσι, καθίσταται σαφές ότι ο εσωτερικός έλεγχος καλείται στη νέα πραγματικότητα να επιτελέσει ένα εκσυγχρονισμένο ρόλο, με απώτερο σκοπό την αναβάθμιση των υφισταμένων επιχειρησιακών λειτουργιών. 

Ειδικότερα, όσον αφορά τον τραπεζικό τομέα, στο πλαίσιο της συνεχούς βελτίωσης της λειτουργίας του εσωτερικού ελέγχου, παρατηρείται διεθνώς η τάση ανάπτυξης συνεργειών και σύγκλισης των μεθοδολογιών ελέγχου με τους δύο άλλους βασικούς πυλώνες του συστήματος εσωτερικών ελέγχων των τραπεζών, τη Διαχείριση Κινδύνων και την Κανονιστική Συμμόρφωση, ώστε να υπάρχει ενιαίος τρόπος αναγνώρισης των κινδύνων και να επιτυγχάνεται εξοικονόμηση πόρων. Η τεχνολογία είναι το κλειδί της επιτυχίας στη σύγκλιση των παραπάνω δραστηριοτήτων. Δεδομένης της παραπάνω διεθνούς τάσης, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην αξιοποίηση εξειδικευμένου ελεγκτικού λογισμικού Εταιρικής Διακυβέρνησης, Διαχείρισης Κινδύνων και Συμμόρφωσης, (ευρύτερα γνωστού ως λογισμικού GRC, από τα ακρωνύμια των αγγλικών όρων Governance, Risk και Compliance), το οποίο προσβλέπει στην ενιαία διαχείριση των πυλώνων των συστημάτων εσωτερικού ελέγχου των τραπεζών. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι, παρά τα οφέλη που προκύπτουν σε θεωρητικό επίπεδο από τη χρήση των νέων τεχνολογιών, πολύ λίγες υπηρεσίες εσωτερικού ελέγχου έχουν αυτοματοποιήσει πλήρως τις λειτουργίες τους. Η χρήση τεχνολογικών εφαρμογών προς το παρόν βρίσκει εφαρμογή κυρίως σε μεγάλες τράπεζες, οι οποίες δραστηριοποιούνται έντονα στο εξωτερικό και ακολουθούν το μοντέλο της αποκεντρωμένης υποδομής με κεντρικοποιημένη παρακολούθηση και διαχείριση, προσπαθώντας να εξοικονομήσουν τα οφέλη μίας τέτοιας προσέγγισης. Ο εσωτερικός έλεγχος των τραπεζών θεωρείται υψίστης σημασίας τόσο για τις ίδιες τις τράπεζες, όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Αποτελεί την ασφαλιστική δικλείδα των τραπεζικών ιδρυμάτων, έτσι ώστε αυτά να χρηματοδοτούν, με ελεγχόμενο κίνδυνο, επιτυγχάνοντας περιθώρια κέρδους για τα ίδια και προσφέροντας ικανοποιητικά προϊόντα στους αποταμιευτές. Επειδή, επομένως, ο ρόλος του τραπεζικού συστήματος είναι κορυφαίας σημασίας για την οικονομία, υπάρχει αφενός, ένα συγκεκριμένο πλαίσιο κανόνων που προσδιορίζουν τον επιθυμητό προσανατολισμό της λειτουργίας του, και αφετέρου, το τραπεζικό σύστημα υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο, που διασφαλίζει την ομαλή και χρηστή λειτουργία του. 

Είναι γεγονός ότι η ανάληψη από τα τραπεζικά ιδρύματα πολύπλοκων δραστηριοτήτων, η συγκρότηση τραπεζικών ομίλων με ετερογενείς και πολυεθνικές δραστηριότητες και η απελευθέρωση των αγορών, αύξησαν τους επιχειρησιακούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν. Οι επιχειρησιακοί κίνδυνοι των τραπεζικών ιδρυμάτων διευρύνθηκαν, επίσης, από την ανάπτυξη των αγορών χρήματος, την απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων, την ανάπτυξη της επενδυτικής τραπεζικής και το τεράστιο πλέγμα των διατραπεζικών συναλλαγών. Για να αντιμετωπιστούν οι σχετικοί κίνδυνοι και για τη διασφάλιση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθίσταται έντονη η ρυθμιστική παρέμβαση, σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, σε θέματα εταιρικής διακυβέρνησης, εσωτερικού ελέγχου, εποπτείας και κεφαλαιακών απαιτήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα του εσωτερικού ελέγχου για την ορθή εταιρική διακυβέρνηση των τραπεζικών ιδρυμάτων και ο ρόλος ενός τελεσφόρου συστήματος εσωτερικού ελέγχου για την προστασία των τραπεζών έναντι μελλοντικών επιχειρησιακών κινδύνων.